Każde przedsiębiorstwo można przyrównać do statku, który potrzebuje umiejętnej nawigacji, aby dotrzeć do celu. Jak zatem nadać kierunek tej podróży? Na przestrzeni lat rozwinęły się liczne koncepcje zarządzania. W tym artykule omówimy te najważniejsze, wskazując przy tym, jakie są ich zalety, wady oraz wskazane zastosowanie.
Czym są koncepcje zarządzania?
Koncepcja zarządzania to zbiorowe określenie na wszystkie idee, pomysły, metody oraz techniki opisujące to, w jaki sposób kierować przedsiębiorstwem/organizacją. Ich zakres jest szeroki – od filozoficznych koncepcji i rozważań na temat zadań menedżerów, po praktyczne narzędzia i procesy.
Poza terminem „koncepcja zarządzania” warto wyszczególnić także 2 inne:
- Szkoła zarządzania – określony styl myślenia o zarządzaniu, który ma swoje unikatowe założenia i teorie. Szkoły zarządzania, takie jak szkoła klasyczna, szkoła behawioralna, czy szkoła ilościowa, oferują różne fundamentalne koncepcje zarządzania organizacją.
- Metoda zarządzania – konkretne narzędzia lub praktyki, które są stosowane w ramach większej koncepcji zarządzania. Na przykład stawianie precyzyjnie określonych celów może być metodą stosowaną w przypadku podejścia ilościowego.
W praktyce różne koncepcje, metody i szkoły zarządzania często się przenikają i są stosowane razem, aby sprostać konkretnym wyzwaniom danej organizacji.
Koncepcje zarządzania – główny podział
Na przestrzeni lat rozwinęły się bardzo liczne podejścia w zarządzaniu. W ramach głównego podziału wyróżnia się w nich klasyczne i współczesne koncepcje zarządzania.
Klasyczna metoda zarządzania (można podzielić ją na 3 obszary):
- Naukowe zarządzanie – zostało opracowane przez Fredericka Winslowa Taylora i koncentruje się na poprawie produktywności i wydajności poprzez analizę naukową.
- Administracyjne zarządzanie – zaproponowane przez Henriego Fayola, skupia się na funkcjach zarządzania i regułach przyjętych przez administrację.
- Biurokratyczne zarządzanie – Max Weber podkreślał potrzebę ustrukturyzowanej hierarchii, podziału pracy oraz jasnych zasad i przepisów w organizacji.
Współczesna (nowoczesna) metoda zarządzania (można podzielić ją na 3 obszary):
- Podejście systemowe – postrzega organizację jako system składający się z powiązanych ze sobą podsystemów, które współpracują ze sobą, aby osiągnąć cele organizacyjne.
- Podejście kontyngencji – proponuje założenie, według którego nie ma jednego sztywnego sposobu na dobre zarządzanie organizacją, a osoby decyzyjne powinny być elastyczne w zależności od sytuacji.
- Podejście ilościowe – w ramach tych założeń wszelkie koncepcje zarządzania powinny być oparte na liczbach, wzorach, statystykach, symulacjach komputerowych i wszelkich innych sposobach, które pozwalają ująć analizowane zjawiska w coś, co da się mierzyć.
Poszczególne koncepcje zarządzania przedsiębiorstwem często zapożyczają jednocześnie z różnych teorii oraz podejść, dlatego ich klasyfikacja nie jest sztywna. Warto także dodać, że nazewnictwo i wykorzystanie niektórych terminów w kontekście zagadnień często się różni. Przykładowo niekiedy poszczególne koncepcje zarządzania są nazywane „teoriami”, co tworzy pojęcia jak „klasyczne teorie zarządzania” i „współczesne teorie zarządzania”.
W tym artykule, aby uniknąć zamieszania, będziemy trzymać się głównie szerokiego terminu „koncepcje zarządzania” oraz podziału na klasyczne i współczesne/nowoczesne metody zarządzania.
-
Administracyjne zarządzanie
Klasyczna szkoła zarządzania (a raczej jej poddział) także może być postrzegana w ramach osobnej, praktycznej koncepcji.
Ta koncepcja zarządzania została opracowana przez Henriego Fayola, który to twierdził, że dla stanowisk kierowniczych wyższego szczebla istotne są umiejętności nie tylko techniczne, ale i administracyjne. Według niego każdy może nauczyć się, jak być dobrym kierownikiem, niezależnie od predyspozycji czy cech osobowościowych. Dążąc do usystematyzowania wiedzy o zarządzaniu przedsiębiorstwem, Fayol podzielił zadania administracyjne na sześć kategorii:
- techniczne,
- handlowe,
- finansowe,
- ubezpieczeniowe,
- rachunkowe,
- administracyjne.
Zalety administracyjnego zarządzania:
- kładzie nacisk na zarządzanie całą organizacją, a nie tylko poszczególnymi pracownikami;
- umożliwia ustrukturyzowanie i systematyzowanie zadań administracyjnych;
- podkreśla znaczenie umiejętności administracyjnych dla stanowisk kierowniczych.
Wady administracyjnego zarządzania:
- może nie brać pod uwagę unikatowych cech i umiejętności indywidualnych pracowników;
- może prowadzić do nadmiernej biurokracji, utrudniającej elastyczność i innowacyjność;
- może nie uwzględniać różnic między poszczególnymi typami organizacji.
Zastosowanie administracyjnego zarządzania:
- w organizacjach, które potrzebują silnej struktury i jasnej hierarchii;
- w dużych korporacjach z wieloma poziomami zarządzania;
- w instytucjach publicznych, gdzie jasność i przestrzeganie procedur są kluczowe.
-
Szkoła stosunków międzyludzkich (określana też jako human relations lub szkoła behawioralna)
Współczesne koncepcje i metody zarządzania charakteryzują się tym, że kładą większy nacisk na czynnik ludzki. Tak właśnie jest w przypadku kolejnej metody. Jej założenie jest proste – ludzie pracują lepiej, gdy czują się doceniani i szanowani.
To, jak pracownicy traktują się nawzajem, jak są traktowani przez swoje kierownictwo, a także jakie relacje mają z innymi, ma bezpośredni wpływ na ich efektywność. Właśnie dlatego ta szkoła sugeruje, aby nowoczesne techniki i metody zarządzania przedsiębiorstwem skupiały się na efektywnej komunikacji, pracy zespołowej, jakościowym szkoleniom oraz etycznym stylu przywództwa.
Zalety szkoły stosunków międzyludzkich:
- poprawia zadowolenie i zaangażowanie pracowników;
- wspiera współpracę i kreatywność w zespołach;
- zmniejsza konflikty i stres w miejscu pracy.
Wady szkoły stosunków międzyludzkich:
- skupia się głównie na czynnikach społecznych, zaniedbując inne aspekty, takie jak struktura organizacyjna;
- może nie działać tak samo skutecznie w różnych kulturach czy sektorach.
Zastosowanie szkoły stosunków międzyludzkich:
- idealna dla firm o płaskiej strukturze, gdzie współpraca i komunikacja są kluczowe;
- przydatna w środowiskach, w których stres jest wysoki, bo pomaga poprawić samopoczucie pracowników.
-
Rozwój organizacji
Nowe metody i koncepcje zarządzania z reguły uwzględniają to, że przedsiębiorstwa w obecnych czasach muszą zmagać się ze złożonymi i nieprzewidywalnymi wyzwaniami. Właśnie z tego powodu idea rozwoju organizacji kładzie nacisk na to, aby firmy stale się doskonaliły i adaptowały, dzięki czemu będą w stanie sprostać zmieniającym się warunkom.
Podejście (inspirowane szkołą kontyngencji) zakłada, że współczesne orientacje i koncepcje zarządzania powinny skupiać się na rozwiązywaniu problemów i odnawianiu procesów w organizacji przy jednoczesnym zaangażowaniu pracowników. Według takich założeń im bardziej personel jest zaangażowany w podejmowanie decyzji oraz wprowadzanie zmian, tym bardziej prawdopodobne jest, że je zaakceptuje i poprze.
Zalety rozwoju organizacji:
- promuje innowacyjność i lepsze dostosowywanie się do zmian;
- buduje zaangażowanie wśród pracowników i pomaga im zrozumieć zachodzące zmiany;
- poprawia komunikację i koordynację między zespołami.
Wady rozwoju organizacji:
- tego typu koncepcje zarządzania w firmie może być trudno wprowadzić w dużych i złożonych organizacjach;
- wprowadzenie takich założeń często wymaga czasu i dużych wydatków.
Zastosowanie rozwoju organizacji:
- dla firm w dynamicznie zmieniających się sektorach;
- dla firm, które przechodzą przez zmiany, takie jak restrukturyzacje czy fuzje.
-
Outsourcing
Nowoczesne koncepcje zarządzania uwzględniają globalizację i zaawansowane metody komunikacji. Dzięki temu niektóre style prowadzenia firm mogą stawiać szczególny nacisk na outsourcing. Oznacza on przekazywanie zadań, które wcześniej realizowane były wewnątrz przedsiębiorstwa pod opiekę zewnętrznych podmiotów gospodarczych. Zazwyczaj dzieje się tak w przypadku istotnych i „uniwersalnych” aspektów biznesowych, które nie stanowią rdzenia firmy, ale wymagają specjalistycznych umiejętności. Przykłady to księgowość, administracja czy rekrutacja.
Ta współczesna koncepcja zarządzania często jest stosowana jako narzędzie do restrukturyzacji i optymalizacji struktury organizacyjnej firmy. Dzięki temu przedsiębiorstwo może skupić się na swojej podstawowej działalności, podczas gdy specjaliści z zewnątrz zajmują się innymi zadaniami.
Zalety outsourcingu:
- przekazanie pewnych zadań firmie zewnętrznej często jest tańsze niż budowanie własnego zespołu od podstaw;
- specjaliści z zewnątrz często oferują usługi na wyższym poziomie;
- polegając na zewnętrznych dostawcach, firmy mogą dzielić lub przenosić ryzyko związane z przestrzeganiem przepisów, zobowiązaniami prawnymi lub wahaniami rynkowymi.
Wady outsourcingu:
- przekazanie niektórych zadań firmie zewnętrznej może oznaczać utratę kontroli nad pewnymi procesami;
- firma staje się zależna od zewnętrznego dostawcy usług;
- komunikacja i koordynacja z firmą zewnętrzną może dostarczać dodatkowych wyzwań.
Zastosowanie outsourcingu:
- dzięki outsourcingowi nowe i niedoświadczone przedsiębiorstwa mogą szybciej „wyposażyć się” w niezbędne zasoby do prowadzenia działalności.
-
Lean management (określane też jako szczupłe lub odchudzone zarządzanie)
Lean management zakłada, że koncepcje i metody zarządzania współczesnym przedsiębiorstwem powinny redukować wszelkie marnotrawstwo, dzięki ciągłej optymalizacji działalności organizacji.
Implementacja lean management wymaga zmiany priorytetów i oparcia kultury organizacyjnej na wartościach takich jak jakość, terminowość, szacunek do klienta oraz ciągłe doskonalenie. Kładzie także nacisk nie tyle, ile na zwykłe rozwiązywanie problemów, ale także dokładne szukanie ich przyczyn, aby nie dopuścić do tego, by się powtórzyły.
Zalety lean management:
- jeśli wszelkie koncepcje organizacji obracają się wokół lean management, najważniejsze procesy jak produkcja, administracja i podejmowanie decyzji stają się uproszczone i wydajniejsze;
- lean dąży do ciągłego doskonalenia na wszystkich obszarach, co może prowadzić do poprawy jakości produktów i usług;
- eliminacja marnotrawstwa i optymalizacja procesów często pozwalają obniżyć koszty.
Wady lean management:
- lean wymaga głębokiego zaangażowania na wszystkich poziomach organizacji, co może być trudne do osiągnięcia;
- zmiany w procesach i rutynach mogą spotkać się z oporem ze strony pracowników, zwłaszcza jeśli nie są oni odpowiednio zmotywowani lub nie rozumieją celu zmian;
- lean jest w stanie doprowadzić do nadmiernej standaryzacji, co potrafi negatywnie wpłynąć na kreatywność i innowacyjność.
Zastosowanie lean management:
- redukcja wysokich kosztów operacyjnych;
- zwalczanie opóźnień produkcyjnych;
- kładzenie fundamentów pod skalowanie biznesu.
Koncepcje zarządzania – podsumowanie
Pamiętaj, że omówione tutaj, jak i inne strategie stale się zmieniają oraz często łączą ze sobą. Gdy będziesz zastanawiał się nad ich wyborem, dokładnie przeanalizuj swoje potrzeby. W końcu zalecane koncepcje zarządzania firmą w globalnym otoczeniu będą różnić się od tych, które najlepiej sprawdzają się w przypadku małych, lokalnych biznesów. Dlatego obierz właściwy kierunek zarządzania, a Twoja firma na pewno będzie się świetnie rozwijać.
